ضمانت مهریه توسط پدر شوهر

بنا بر اصل کلی در قانون، مسئولیت پرداخت مهریه به عهده شوهر است و پدر شوهر هیچ تکلیف قانونی در این زمینه ندارد، مگر اینکه به صورت کتبی و رسمی، پرداخت مهریه را ضمانت کرده یا نسبت به آن تعهد داده باشد. در این شرایط خاص، زوجه می تواند برای مطالبه مهریه خود، مستقیماً به پدر شوهر مراجعه کند و از او اقدام به وصول مهریه نماید.

مهریه به عنوان یک حق مالی و شرعی، از لحظه انعقاد عقد دائم، به ذمه زوج تعلق می گیرد و او مدیون پرداخت آن به همسرش محسوب می شود. این دین ممتاز، پشتوانه مالی و حمایتی برای زن در طول زندگی مشترک و پس از آن است. با این حال، همیشه این سوال مطرح بوده که در شرایط خاص، آیا اشخاص دیگری به جز شوهر، از جمله پدر شوهر، می توانند در قبال پرداخت مهریه مسئولیتی داشته باشند یا خیر؟

پاسخ اولیه به این سوال، همانطور که اشاره شد، منفی است. اما قانون مدنی ایران، راهکاری را تحت عنوان ضمانت یا تعهد پیش بینی کرده که می تواند این قاعده را تغییر دهد. در ادامه این مقاله، به بررسی دقیق شرایط قانونی، تفاوت های حقوقی این دو مفهوم، مراحل مطالبه مهریه از پدر شوهر و نکات کلیدی حقوقی مرتبط با آن خواهیم پرداخت تا ابهامات موجود در این زمینه برطرف شود.

اصل کلی عدم مسئولیت پدر شوهر در قبال مهریه و استثناء آن

در نظام حقوقی ایران، مهریه، که اغلب به عنوان عندالمطالبه یا عندالاستطاعه تعیین می شود، مالی است که با وقوع عقد نکاح دائم، به مالکیت زن درمی آید و شوهر موظف به پرداخت آن است. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی صریحاً بیان می کند: «به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده، مسئولیت اصلی و بلامنازع شوهر را در قبال مهریه تعیین می کند.

بنابراین، به طور پیش فرض، پدر شوهر یا هر شخص ثالث دیگری، هیچ گونه مسئولیت قانونی در قبال پرداخت مهریه عروس خود ندارد. حتی اگر شوهر از توانایی مالی کافی برای پرداخت مهریه برخوردار نباشد و پدر شوهر دارای ثروت و امکانات زیادی باشد، این وضعیت به تنهایی سبب نمی شود که پدر شوهر ملزم به پرداخت مهریه شود. این اصل، بر پایه استقلال ذمه مالی افراد و عدم تداخل تعهدات مالی استوار است.

اما این اصل کلی، یک استثنای مهم و کلیدی دارد: «ضمانت» یا «تعهد» کتبی و قانونی. تنها در صورتی که پدر شوهر یا هر شخص ثالث دیگری، پرداخت مهریه را به صورت رسمی و با رعایت تشریفات قانونی ضمانت کند یا تعهد به پرداخت آن نماید، مسئولیت حقوقی برای او ایجاد خواهد شد. این ضمانت یا تعهد باید به شکل مکتوب و معتبر صورت گرفته باشد و صرف قول و قرارهای شفاهی، از نظر قانونی، اعتباری برای مطالبه مهریه از پدر شوهر ندارد.

در واقع، قانونگذار برای حمایت از حقوق زوجه و همچنین ایجاد اطمینان خاطر بیشتر در روابط مالی خانوادگی، این امکان را فراهم آورده که با اراده آزاد و آگاهانه شخص ثالث، مسئولیت پرداخت دین مهریه به او نیز سرایت پیدا کند. اما شرط اساسی، رعایت دقیق چارچوب های قانونی برای ایجاد چنین تعهدی است.

شرایط قانونی لازم برای ضمانت یا تعهد پرداخت مهریه توسط پدر شوهر

همانطور که ذکر شد، مسئولیت پدر شوهر در قبال مهریه، تنها در صورت وجود ضمانت یا تعهد کتبی و قانونی ایجاد می شود. این بخش به تفصیل به شرایط و ارکان لازم برای تحقق این ضمانت یا تعهد می پردازد.

ضرورت کتبی بودن ضمانت یا تعهد

از مهم ترین و اساسی ترین شرایط برای اعتبار قانونی ضمانت یا تعهد پدر شوهر، کتبی بودن آن است. این تاکید، به دلیل حساسیت و اهمیت مهریه به عنوان یک دین مالی قابل توجه و جلوگیری از بروز اختلافات و ادعاهای بی اساس در آینده است.

• درج صریح و بی ابهام در سند ازدواج (عقدنامه رسمی): معتبرترین و رایج ترین شکل ضمانت یا تعهد، درج آن در متن عقدنامه رسمی است. در این حالت، هنگام تنظیم سند ازدواج در دفترخانه، با توافق طرفین و رضایت پدر شوهر، یک بند مشخص به عقدنامه اضافه می شود که در آن، پدر شوهر (یا هر شخص دیگری) به عنوان ضامن یا متعهد پرداخت تمام یا بخشی از مهریه معرفی شده و ذیل آن را امضا می نماید. عبارت پردازی باید کاملاً صریح و بدون ابهام باشد، مثلاً: «آقای [نام پدر شوهر]، پدر زوج، پرداخت تمام/مبلغ [میزان] مهریه خانم [نام زوجه] را ضمانت/تعهد نمود.»
• تنظیم یک قرارداد مستقل ضمانت (عقد ضمان) با رعایت تمامی ارکان قانونی آن: علاوه بر عقدنامه، امکان تنظیم یک قرارداد مستقل تحت عنوان «عقد ضمان» نیز وجود دارد. این قرارداد می تواند در هر زمانی (پیش از عقد، همزمان با عقد یا حتی پس از عقد) میان زوجه (مضمون له) و پدر شوهر (ضامن) منعقد شود. این قرارداد نیز باید به صورت کتبی تنظیم شده و به امضای طرفین برسد. در این قرارداد باید تمامی جزئیات مانند مبلغ مهریه، هویت طرفین، شرایط ضمانت و تاریخ انعقاد به وضوح قید شود.
• تاکید قاطع بر عدم اعتبار قول شفاهی یا وعده های غیررسمی پدر شوهر: این نکته از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بسیاری از اختلافات حقوقی در زمینه مهریه از همین مورد نشأت می گیرد. هرگونه قول و وعده شفاهی، چه در جلسات خواستگاری، چه در محافل خانوادگی یا حتی در حضور شهود، از نظر قانونی فاقد اعتبار است و زوجه نمی تواند با استناد به آن، از پدر شوهر مهریه خود را مطالبه کند. قانون به صراحت نیازمند سند و مدرک مکتوب برای اثبات این گونه تعهدات است.

ارکان و شرایط عقد ضمان

عقد ضمان، یکی از عقود معین در قانون مدنی است که از ماده ۶۸۴ تا ۷۲۳ این قانون به آن پرداخته شده است. برای اینکه ضمانت پدر شوهر معتبر و لازم الاجرا باشد، باید ارکان و شرایط زیر در آن رعایت شود:

• اهلیت ضامن (عاقل، بالغ، رشید و عدم ممنوعیت قانونی): ضامن (پدر شوهر) باید در زمان ضمانت، دارای اهلیت قانونی برای انجام معامله باشد. یعنی باید عاقل، بالغ و رشید باشد. افراد صغیر، مجنون و سفیه نمی توانند ضامن شوند. همچنین، هیچ گونه ممنوعیت قانونی دیگری (مانند ورشکستگی که فرد را از تصرف در اموال خود منع می کند) نباید وجود داشته باشد.
• رضایت کامل و بدون اکراه ضامن: ضمانت باید با اراده آزاد و رضایت کامل ضامن صورت گرفته باشد. اگر ضمانت تحت اکراه، اجبار، تهدید یا اشتباه فاحش صورت گرفته باشد، از نظر قانونی باطل است. به همین دلیل، امضای ضامن ذیل عقدنامه یا قرارداد مستقل، دلیل بر رضایت او تلقی می شود.
• وجود دین اصلی (مهریه بر عهده زوج) و مشخص بودن میزان مورد ضمانت: برای ضمانت، باید دین اصلی (یعنی مهریه) که بر عهده زوج است، از قبل وجود داشته باشد. هرچند عقد ضمان می تواند برای دین آینده نیز واقع شود، اما باید میزان و شرایط دین اصلی کاملاً مشخص باشد. ضامن می تواند تمام یا قسمتی از مهریه را ضمانت کند. اگر میزان آن مشخص نباشد، ضمانت باطل خواهد بود.
• امکان ضمانت برای تمام یا قسمتی از مهریه: پدر شوهر می تواند پرداخت کل مبلغ مهریه یا فقط بخش مشخصی از آن (مثلاً ۱۰۰ سکه از ۲۰۰ سکه) را ضمانت کند. در صورتی که قسمتی از مهریه ضمانت شده باشد، زوجه برای مطالبه بخش ضمانت شده به پدر شوهر و برای باقی مانده به شوهر خود رجوع خواهد کرد.

تمایز حقوقی ضمانت و تعهد به پرداخت توسط پدر شوهر

گرچه در عرف عام، ممکن است واژه های ضمانت و تعهد به جای یکدیگر به کار روند، اما در حقوق مدنی ایران، این دو مفهوم دارای تفاوت های ماهوی هستند که در نحوه و آثار مطالبه مهریه از پدر شوهر، نقش تعیین کننده ای ایفا می کنند.

ضمانت (عقد ضمان):

بر اساس ماده ۶۸۴ قانون مدنی، «ضمان، عبارت از این است که شخصی مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده بگیرد.» در عقد ضمان، دین از ذمه مدیون اصلی (زوج) به ذمه ضامن (پدر شوهر) منتقل می شود. به این معنی که با وقوع عقد ضمان صحیح، مدیون اصلی بری الذمه شده و ضامن، مدیون اصلی تلقی می گردد. زوجه (مضمون له) تنها می تواند برای مطالبه مهریه به ضامن رجوع کند و حق رجوع به مدیون اصلی را از دست می دهد. البته، این قاعده در صورتی است که ضمانت نقل ذمه به ذمه باشد. در مورد مهریه، عموماً ضمانت به صورت ضم ذمه به ذمه واقع می شود، یعنی هم ذمه زوج باقی می ماند و هم ذمه پدر شوهر به آن اضافه می شود. در این صورت، زوجه می تواند هم به زوج و هم به ضامن رجوع کند. باید متن عقدنامه یا قرارداد ضمانت به دقت بررسی شود تا نوع ضمانت مشخص گردد.

تعهد به پرداخت:

مفهوم تعهد به پرداخت (که می تواند در قالب عقد حواله، یا یک قرارداد مستقل خارج از عقد ضمان باشد) کمی متفاوت است. در این حالت، پدر شوهر به صورت مستقل یا به همراه پسرش، متعهد به پرداخت مهریه می شود. این تعهد می تواند به صورت «تعهد تضامنی» باشد. در تعهد تضامنی، هر دو شخص (زوج و پدر شوهر) در قبال مهریه مسئولیت کامل دارند و زوجه می تواند برای مطالبه کل مهریه به هر یک از آن ها که بخواهد رجوع کند. این نوع تعهد برای زوجه مطلوب تر است زیرا امکان مطالبه از هر دو نفر به صورت همزمان یا متناوب را فراهم می آورد.

اهمیت تفاوت:

در صورتی که ضمانت از نوع نقل ذمه به ذمه باشد، زوجه تنها می تواند به ضامن رجوع کند. اما در غالب موارد و با توجه به رویه قضایی در خصوص مهریه، ضمانت به صورت ضم ذمه به ذمه یا تعهد تضامنی تفسیر می شود. این امر به زوجه این امکان را می دهد که با توجه به شرایط مالی زوج و پدر شوهر، هر کدام را که توانایی پرداخت بیشتری دارد، طرف دعوا قرار دهد یا هر دو را به صورت همزمان مورد مطالبه قرار دهد. بررسی دقیق عبارت به کار رفته در عقدنامه یا قرارداد، کلید درک نوع مسئولیت ایجاد شده است. یک وکیل متخصص می تواند در تشخیص این تفاوت و راهنمایی زوجه بسیار موثر باشد.

مراحل حقوقی مطالبه مهریه از پدر شوهر (در صورت وجود ضمانت)

در صورتی که پدر شوهر به صورت قانونی پرداخت مهریه را ضمانت یا تعهد کرده باشد، زوجه می تواند از طریق مراجع قانونی برای مطالبه حق خود اقدام کند. این فرآیند دارای مراحل مشخصی است که آگاهی از آن ها برای احقاق حق ضروری است.

شروع اقدامات قانونی

اولین گام در مسیر مطالبه مهریه، معمولاً شروع با ابلاغ رسمی است:

• ارسال اظهارنامه رسمی به پدر شوهر (ضامن) و زوج: پیش از طرح هر دعوایی، توصیه می شود که زوجه ابتدا یک اظهارنامه رسمی به پدر شوهر (به عنوان ضامن یا متعهد) و همچنین به زوج (به عنوان مدیون اصلی) ارسال کند. در این اظهارنامه، زوجه به صورت رسمی و قانونی مهریه خود را مطالبه کرده و مهلت معقولی برای پرداخت تعیین می نماید. ارسال اظهارنامه، جنبه اطلاع رسانی رسمی و اتمام حجت دارد و می تواند به عنوان مدرکی در مراحل بعدی دادرسی مورد استناد قرار گیرد.
• نحوه طرح دعوای مطالبه مهریه:
  • از طریق اداره اجرای ثبت اسناد رسمی (برای مهریه عندالمطالبه): اگر مهریه از نوع «عندالمطالبه» باشد و سند ازدواج رسمی باشد، زوجه می تواند ابتدا به دفترخانه محل عقد مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه مهریه را بنماید. سپس، این اجرائیه به اداره اجرای ثبت ارسال می شود. در این مرحله، زوجه می تواند هم به زوج و هم به ضامن (پدر شوهر) مهریه را مطالبه کند و اموال هر دو نفر را (در صورت شناسایی) از طریق ثبت توقیف نماید.
  • از طریق دادگاه خانواده: در صورتی که مهریه «عندالاستطاعه» باشد، یا در مواردی که امکان مطالبه از طریق ثبت مقدور نباشد (مثلاً اگر ضمانت در سندی غیر از عقدنامه باشد و نیاز به احراز صحت آن باشد)، یا زوجه مایل به توقیف اموال از طریق دادگاه باشد، باید دعوای مطالبه مهریه را از طریق دادگاه خانواده مطرح کند.

طرح دادخواست مطالبه مهریه علیه زوج و ضامن

پس از اقدامات اولیه، نوبت به طرح دادخواست رسمی می رسد:

• امکان طرح همزمان دعوا علیه زوج (مدیون اصلی) و پدر شوهر (ضامن): یکی از مزایای مهم ضمانت یا تعهد پدر شوهر، این است که زوجه می تواند دعوای مطالبه مهریه را به صورت همزمان علیه هر دو نفر (زوج و پدر شوهر) در دادگاه خانواده مطرح کند. این امر به زوجه این امکان را می دهد که شانس وصول مهریه خود را از طریق دو مدیون افزایش دهد. در این حالت، هر دو نفر به عنوان خوانده در دادخواست معرفی می شوند.
• عدم نیاز به اثبات عدم توانایی یا اعسار زوج پیش از اقدام علیه ضامن: برخلاف برخی تصورات، در صورتی که ضمانت از نوع «ضم ذمه به ذمه» یا «تعهد تضامنی» باشد، زوجه نیازی به اثبات این موضوع ندارد که ابتدا از شوهرش مهریه را مطالبه کرده و او از پرداخت آن ناتوان بوده یا معسر شناخته شده است. زوجه می تواند مستقیماً و همزمان به ضامن نیز رجوع کند و مطالبه مهریه از او را آغاز نماید. این یک نقطه قوت مهم برای زوجه در جهت سرعت بخشیدن به فرآیند وصول مهریه است.

مرجع صالح برای رسیدگی

انتخاب مرجع قضایی صحیح، گامی مهم در پیشبرد پرونده است:

• دادگاه خانواده: برای مطالبه مهریه با مبالغ بالا (بیشتر از حد نصاب شورای حل اختلاف)، مرجع صالح برای رسیدگی، دادگاه خانواده است. دادگاه خانواده با تخصص در امور مربوط به خانواده، بهترین مرجع برای رسیدگی به این گونه دعاوی است و صلاحیت رسیدگی به اصل دعوای مهریه و همچنین دعوای اعسار ضامن را دارد.
• شورای حل اختلاف: در حال حاضر، شوراهای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی که مبلغ آن ها کمتر از بیست میلیون تومان است را دارند. بنابراین، اگر مبلغ مهریه کمتر از این میزان باشد، زوجه می تواند برای مطالبه آن به شورای حل اختلاف مراجعه کند. البته در رویه عملی، بسیاری از دعاوی مهریه به دلیل مبالغ بالا، مستقیماً در دادگاه خانواده مطرح می شوند.

ارائه مستندات

اثبات ضمانت، نیازمند ارائه مدارک محکمه پسند است:

برای موفقیت در دعوای مطالبه مهریه از ضامن، زوجه باید تمامی مستندات لازم برای اثبات ضمانت را به دادگاه ارائه دهد. این مدارک شامل:

• عقدنامه رسمی: که در آن بند مربوط به ضمانت یا تعهد پدر شوهر به صراحت ذکر شده باشد.
• قرارداد مستقل ضمانت: در صورتی که ضمانت از طریق عقدنامه ای جداگانه انجام شده باشد، اصل یا رونوشت مصدق آن.
• اظهارنامه ارسالی: به عنوان مدرکی دال بر مطالبه قبلی.
• شهادت شهود (در صورت لزوم و در شرایط خاص): در مواردی که نیاز به اثبات جزئیاتی از توافق ضمانت باشد که در سند به وضوح نیامده، یا برای تایید صحت امضا، شهادت شهود می تواند مورد استفاده قرار گیرد. البته تاکید اصلی بر اسناد کتبی است.

«مبنای اصلی مسئولیت پدر شوهر در قبال مهریه، وجود یک سند کتبی و معتبر است که به موجب آن، وی به صراحت و با رضایت کامل، پرداخت مهریه را ضمانت یا تعهد کرده باشد. بدون این سند، ادعای مطالبه مهریه از او از نظر قانونی قابل پیگیری نیست.»

وضعیت اعسار ضامن مهریه و ضمانت اجرای عدم پرداخت

مطالبه مهریه از ضامن، پس از اثبات ضمانت، وارد مرحله اجرایی می شود. در این مرحله، مسائل مربوط به توانایی مالی ضامن و ضمانت اجراهای قانونی عدم پرداخت، اهمیت پیدا می کنند.

عدم تسری اعسار زوج به ضامن

یکی از نکات حقوقی بسیار مهم در این زمینه، عدم تسری وضعیت اعسار زوج به ضامن (پدر شوهر) است. «اعسار» به معنای عدم توانایی فرد در پرداخت بدهی های خود به دلیل کافی نبودن دارایی ها یا عدم دسترسی به آن ها است.

• توضیح اینکه حتی اگر زوج (شوهر) در دادگاه معسر شناخته شود و مهریه برای او تقسیط گردد، این حکم اعسار به صورت خودکار به ضامن (پدر شوهر) تسری پیدا نمی کند. پدر شوهر نیز اگر ادعای عدم توانایی مالی برای پرداخت مهریه (که ضمانت کرده) را دارد، باید به صورت جداگانه و با ارائه دلایل و مدارک کافی، دادخواست اعسار خود را به دادگاه صالح ارائه دهد و توانایی مالی خود را اثبات کند.
• دادگاه، پرونده اعسار ضامن را به طور مستقل بررسی کرده و بر اساس دارایی ها، درآمدها و شرایط مالی او، در خصوص اعسار یا تقسیط بدهی وی تصمیم گیری می کند. بنابراین، ضامن نمی تواند به صرف اعسار زوج، از پرداخت مهریه تبرئه شود یا از تقسیط آن بهره مند گردد. این موضوع نشان دهنده استقلال مسئولیت ضامن در قبال دین مهریه است.

ضمانت اجرای عدم پرداخت مهریه توسط ضامن

در صورتی که ضامن (پدر شوهر) با وجود حکم قطعی دادگاه یا اجرائیه ثبت، از پرداخت مهریه امتناع کند و یا اعسار خود را به اثبات نرساند، زوجه می تواند از طریق ضمانت اجراهای قانونی اقدام به وصول مهریه کند:

• توقیف اموال ضامن (پدر شوهر) در صورت عدم پرداخت: اولین و رایج ترین اقدام، شناسایی و توقیف اموال منقول و غیرمنقول ضامن است. زوجه می تواند با معرفی اموال ضامن (مانند حساب بانکی، ملک، خودرو، سهام و …) به اداره اجرای ثبت یا واحد اجرای احکام دادگاه، تقاضای توقیف آن ها را داشته باشد. این اموال پس از طی مراحل قانونی، به مزایده گذاشته شده و از محل فروش آن ها، مهریه زوجه پرداخت می شود.
• صدور حکم جلب یا بازداشت ضامن بر اساس ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: در صورتی که ضامن مهریه از پرداخت بدهی خود امتناع ورزد و در عین حال، نتواند اعسار خود را در دادگاه به اثبات برساند، زوجه می تواند بر اساس ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، تقاضای بازداشت او را تا زمان پرداخت مهریه یا اثبات اعسار خود نماید.
  • شرایط اعمال ماده ۳: برای اعمال این ماده، ضروری است که:
    1. مطالبه مهریه به صورت قانونی (از طریق دادگاه یا اجرای ثبت) صورت گرفته و حکم قطعی یا اجرائیه صادر شده باشد.
    2. ضامن با وجود توانایی، از پرداخت مهریه خودداری کند.
    3. ضامن نتواند در دادگاه ثابت کند که معسر (ناتوان از پرداخت) است. یعنی باید خود او نیز مراحل اثبات اعسار را طی کرده و دادگاه حکم به اعسار او صادر نکرده باشد.
  • این اقدام، یک ابزار فشار قانونی برای وادار کردن ضامن به پرداخت دین است و تا زمان تسویه بدهی یا اثبات اعسار، حکم بازداشت پابرجا خواهد بود. البته در صورت اثبات اعسار ضامن، دادگاه می تواند حکم به تقسیط مهریه برای او بدهد.

نکات حقوقی تکمیلی

در کنار مسائل اصلی مربوط به ضمانت مهریه توسط پدر شوهر، برخی سوالات و نکات حقوقی دیگر نیز مطرح می شوند که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف (زوجه و ضامن) حائز اهمیت است.

ضمانت مهریه در صورت فوت پدر شوهر (ضامن)

اگر پدر شوهر که ضمانت مهریه را بر عهده گرفته بود، فوت کند، دین مهریه او از بین نمی رود. در این حالت، مسئولیت پرداخت مهریه به ورثه او منتقل می شود. ورثه ضامن، به نسبت سهم الارث خود و تا سقف میزان دارایی های به ارث رسیده از متوفی، مسئول پرداخت مهریه هستند. به عبارت دیگر، بدهی مهریه از محل «ماترک» (دارایی های متوفی) پرداخت می شود و اگر ماترکی وجود نداشته باشد، ورثه وظیفه ای در قبال پرداخت آن از اموال شخصی خود ندارند. زوجه می تواند با مراجعه به دادگاه، از ورثه متوفی مطالبه مهریه خود را بنماید و در صورت لزوم، اموال موروثی را توقیف کند.

آیا پدر شوهر می تواند پس از پرداخت مهریه به زوجه، آن را از پسرش مطالبه کند؟ (حق رجوع ضامن به مضمون عنه)

بله، قانون مدنی ایران (ماده ۷۰۹) به ضامن این حق را داده است که پس از پرداخت دین به مضمون له (زوجه)، برای بازپس گرفتن مبلغ پرداختی، به مضمون عنه (زوج یا همان پسرش) رجوع کند. این حق رجوع به این معناست که اگر پدر شوهر مهریه را به عروسش پرداخت کند، می تواند سپس با ارائه مدارک پرداخت، دادخواستی را علیه پسر خود (زوج) در دادگاه صالح مطرح کرده و مبلغ پرداختی را از او مطالبه نماید. این قاعده، عدالت را بین ضامن و مدیون اصلی برقرار می سازد و ضامن نباید متحمل ضرر شود.

تفاوت مطالبه مهریه از پدر شوهر (ضامن) با مطالبه مهریه از سهم الارث شوهر (از ماترک پدر شوهر)

این دو حالت کاملاً متفاوت هستند و نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شوند:

1. مطالبه از پدر شوهر (ضامن): در این حالت، پدر شوهر به دلیل «ضمانت» یا «تعهد» کتبی خود، مستقلاً مدیون پرداخت مهریه شناخته می شود و زوجه می تواند مستقیماً از اموال خود او مطالبه کند، حتی اگر زوج توانمند باشد.
2. مطالبه از سهم الارث شوهر (از ماترک پدر شوهر): اگر پدر شوهر هیچ گونه ضمانت یا تعهدی در قبال مهریه نکرده باشد، اما فوت کند و اموالی از او باقی بماند که به پسرش (شوهر زوجه) ارث برسد، در این صورت، سهم الارث شوهر از ماترک پدرش، جزو اموال او محسوب می شود. زوجه می تواند برای مطالبه مهریه خود، این سهم الارث را از شوهر توقیف کند. در این وضعیت، پدر شوهر هیچ مسئولیتی در قبال مهریه ندارد، بلکه اموال او پس از فوت، به وراثش (از جمله پسرش) منتقل شده و مهریه از سهم الارث شوهر از آن اموال مطالبه می شود، نه از خود پدر شوهر.

اگر پدر شوهر ضمانت پرداخت مهریه را کرده باشد، آیا مهریه قسط بندی شده برای شوهر، به ضامن نیز تسری پیدا می کند؟

خیر، حکم تقسیط مهریه که برای شوهر (زوج) صادر شده، به صورت خودکار به ضامن (پدر شوهر) تسری پیدا نمی کند. همانطور که در بخش اعسار اشاره شد، مسئولیت ضامن مستقل از مدیون اصلی است. اگر ضامن نیز ادعای عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را داشته باشد، باید به صورت جداگانه دادخواست اعسار خود را مطرح کند و وضعیت مالی خود را برای دادگاه تشریح نماید. دادگاه پس از بررسی، می تواند حکم به تقسیط مهریه برای ضامن نیز صادر کند، اما این امر تابع شرایط و وضعیت مالی خود ضامن است و نه حکم اعسار زوج.

چه زمانی ضمانت پدر شوهر ممکن است باطل شود؟

ضمانت پدر شوهر ممکن است در موارد زیر باطل یا بی اعتبار شود:

• اگر یکی از ارکان عقد ضمان (اهلیت ضامن، رضایت او، مشخص بودن دین) رعایت نشده باشد. مثلاً ضمانت تحت اکراه یا توسط فرد مجنون انجام شده باشد.
• در صورتی که دین اصلی (مهریه) از ابتدا باطل بوده باشد (مثلاً عقد نکاح به دلیل موانع قانونی، باطل تلقی شده باشد).
• اگر سند ضمانت به دلیل جعل یا ایراد شکلی جدی، فاقد اعتبار قانونی شناخته شود.

آیا امکان ضمانت مهریه توسط اشخاص ثالث (غیر از پدر شوهر) وجود دارد؟

بله، قانون مدنی در مورد عقد ضمان، محدودیتی برای ضامن تعیین نکرده است. هر شخص ثالثی که دارای اهلیت قانونی باشد (عاقل، بالغ، رشید)، می تواند پرداخت مهریه را ضمانت کند. این شخص می تواند مادر شوهر، خواهر شوهر، دوست یا هر فرد دیگری باشد که با رعایت تمامی شرایط قانونی عقد ضمان یا تعهد، زیر بار مسئولیت پرداخت مهریه برود. شرایط و آثار این ضمانت، مشابه ضمانت پدر شوهر خواهد بود.

در صورتی که پدر شوهر ضمانت بخشی از مهریه را کرده باشد، زوجه چگونه می تواند باقیمانده مهریه را مطالبه کند؟

اگر پدر شوهر تنها ضمانت بخشی از مهریه را بر عهده گرفته باشد (مثلاً ۱۰۰ سکه از ۲۰۰ سکه)، زوجه برای مطالبه آن بخش از مهریه می تواند به پدر شوهر مراجعه کند و اقدامات قانونی لازم را انجام دهد. برای مطالبه باقیمانده مهریه (۱۰۰ سکه دیگر)، زوجه باید به مدیون اصلی، یعنی شوهر خود مراجعه نماید. در این حالت، زوجه می تواند به صورت همزمان، هم از پدر شوهر بابت بخش ضمانت شده و هم از شوهر بابت باقیمانده مهریه، در مراجع قانونی مطالبه کند.

«در هر پرونده مطالبه مهریه، به خصوص زمانی که پای شخص ثالث (مانند پدر شوهر) به میان می آید، پیچیدگی های حقوقی افزایش می یابد. از این رو، دریافت مشاوره تخصصی از وکلای مجرب و متخصص در امور خانواده، برای احقاق کامل و صحیح حقوق، امری ضروری است.»

نتیجه گیری

مهریه به عنوان یک حق قانونی و شرعی، از مهم ترین مطالبات مالی زوجه محسوب می شود که مسئولیت اصلی پرداخت آن بر عهده زوج (شوهر) است. با این حال، همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، این امکان وجود دارد که پدر شوهر یا هر شخص ثالث دیگری، تحت شرایطی خاص و با رعایت ضوابط قانونی، مسئولیت پرداخت تمام یا بخشی از مهریه را بر عهده بگیرد.

نقطه عطف این مسئولیت، «ضمانت» یا «تعهد» کتبی است که باید به صورت صریح در عقدنامه رسمی یا طی یک قرارداد مستقل ضمانت، به امضا رسیده باشد. قول و قرارهای شفاهی و غیررسمی، از نظر قانونی فاقد اعتبار بوده و نمی تواند مستند مطالبه مهریه از پدر شوهر قرار گیرد. ارکان عقد ضمان، از جمله اهلیت ضامن و رضایت کامل او، از الزامات اساسی برای صحت این گونه تعهدات است.

در صورت وجود ضمانت یا تعهد معتبر، زوجه این حق را دارد که برای مطالبه مهریه خود، مستقیماً به پدر شوهر رجوع کرده و یا به صورت همزمان، هم از شوهر و هم از پدر شوهر، مهریه خود را مطالبه نماید. عدم توانایی مالی زوج (اعسار او)، به معنای اعسار ضامن نیست و ضامن نیز باید به صورت جداگانه اعسار خود را اثبات کند. در غیر این صورت، ضامن ملزم به پرداخت بوده و در صورت امتناع، اموال او توقیف شده و حتی ممکن است مشمول ضمانت اجرای بازداشت طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی قرار گیرد.

نکاتی همچون فوت ضامن و انتقال مسئولیت به ورثه، حق رجوع ضامن به مدیون اصلی پس از پرداخت، و تفاوت مطالبه از ضامن با مطالبه از سهم الارث شوهر، از جمله ظرافت های حقوقی این موضوع هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. پیچیدگی های این حوزه حقوقی، اهمیت مشاوره با وکیل متخصص خانواده را پیش از هر اقدامی، چه برای زوجین و خانواده هایشان و چه برای کسانی که قصد ضمانت دارند، دوچندان می کند. آگاهی دقیق از حقوق و تکالیف، بهترین راه برای پیشگیری از اختلافات و احقاق حقوق به نحو صحیح است.

جهت دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه پرونده های مهریه و ضمانت، و آگاهی از جزئیات قانونی مرتبط با شرایط خاص خود، می توانید با کارشناسان حقوقی ما تماس حاصل فرمایید.