آشنایی با شهر بیجار

برای بسیاری که به دنبال شناخت عمیق تر یکی از شهرهای کهن ایران هستند بیجار گزینه ای جذاب است. این شهر با پیشینه ای غنی در استان کردستان و منطقه ای کهن به نام گروس ویژگی های جغرافیایی تاریخی فرهنگی و طبیعی منحصربه فردی دارد. این محتوا راهنمایی جامع برای آشنایی با ابعاد مختلف شهر بیجار است.

موقعیت جغرافیایی

شهر بیجار در شرق استان کردستان و در منطقه ای کوهستانی واقع شده است. این شهر پایان بخش سلسله کوه های غربی ایران محسوب می شود و حدود یک سوم از اراضی آن را مناطق کوهستانی تشکیل می دهند. بیجار در طول جغرافیایی ۴۷ درجه و ۳۶ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۵۲ دقیقه شمالی قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۹۴۰ تا ۲۰۳۰ متر متغیر است که آن را به یکی از شهرهای مرتفع ایران تبدیل کرده است.

کوه های بیجار

منطقه بیجار توسط رشته کوه های متعددی احاطه شده است. کوه های شمالی بیجار اغلب خاکی بوده و از شمال غرب به جنوب شرق امتداد دارند که خط الراس آن ها مرز طبیعی با شهرستان های تکاب و ماه نشان را مشخص می کند. از قله های مرتفع این بخش می توان به امامزاده ایوب انصار زرنیخ و شاه نشین اشاره کرد.

کوه های جنوبی بیجار خط الراس مشترکی با شهرستان قروه دارند و بلندترین قله آن ها زیره با ارتفاع ۲۶۴۲ متر است. کوه های مرکزی بیجار نیز تقریباً موازی با کوه های شمالی کشیده شده و از نزدیکی شهر بیجار و پیرتاج عبور می کنند و به کوه های فرقان می پیوندند. قله هایی مانند سرقیصه نقاره کوت پنجه علی تماشا حمزه عرب و چنگ الماس در این منطقه قرار دارند.

رودخانه ها و منابع آب

شهرستان بیجار از منابع آبی متعددی برخوردار است که مهمترین آن ها رودخانه قزل اوزن است که از کوه های سارال و چهل چشمه سرچشمه گرفته و نهایتاً به دریای خزر می ریزد. رودخانه های دیگری مانند قمچقا کولازان و اوزن دره نیز در این منطقه جریان دارند که نقش مهمی در تأمین آب اراضی و سدهای منطقه ایفا می کنند. چشمه های متعددی نیز در نقاط مختلف شهرستان بیجار وجود دارند که از جمله می توان به چشمه آب تلخ چشمه سراب بیجار و چشمه خاورآباد اشاره کرد.

سد گلبلاغ

سد خاکی گلبلاغ در فاصله ۱۵ کیلومتری محور بیجار به قروه و بر روی رودخانه اوزن دره احداث شده است. این سد دارای حجم مخزن ۸ میلیون متر مکعبی است و ظرفیت آبیاری حداقل ۸۰۰ هکتار از اراضی پایین دست خود را فراهم می کند. آب این سد برای کشت محصولاتی نظیر گندم جو و به خصوص سیب زمینی مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین در زمینه پرورش انواع ماهی به ویژه قزل آلا فعال است.

آب وهوا

بیجار به دلیل ارتفاع زیاد از سطح دریا دارای آب و هوایی سرد و خشک یا نیمه خشک است. این موقعیت جغرافیایی باعث می شود که اختلاف درجه حرارت بین سردترین و گرم ترین روز سال به حدود ۷۹ درجه سانتی گراد برسد. حداقل دما در بهمن ماه تا ۳۸ درجه زیر صفر و حداکثر دما در تیر و مرداد ماه تا ۴۱ درجه بالای صفر نیز ثبت شده است. متوسط بارش سالیانه در این منطقه حدود ۴۳۹.۹ میلی متر است و بیجار به طور متوسط ۱۰۷ روز از سال را یخبندان تجربه می کند.

منطقه حفاظت شده بیجار

منطقه حفاظت شده بیجار با وسعتی حدود ۲۳۰۰۰ تا ۳۱۶۱۲ هکتار یکی از مهمترین زیستگاه های طبیعی استان کردستان محسوب می شود. این منطقه در شمال شرقی استان قرار گرفته و به دلیل قرارگیری در میان ارتفاعات و برخورداری از چشمه های متعدد از نظر منابع آبی و تنوع زیستی غنی است. گونه های مختلف پستانداران مانند قوچ و میش ارمنی آهو خرس قهوه ای گراز و گربه وحشی در این منطقه زندگی می کنند. همچنین انواع پرندگان نظیر حواصیل خاکستری و کبک و جانداران آبی مانند سگ آبی و انواع ماهی در این منطقه یافت می شوند.

تاریخ

بیجار که در گذشته به نام ولایت گروس شهرت داشته دارای پیشینه ای بسیار کهن است. برخی مورخان قدمت این شهر را بر اساس تپه باستانی قلعه بالا که در مرکز شهر قرار دارد به هزاره سوم یا چهارم پیش از میلاد مسیح نسبت می دهند. بررسی های باستان شناسی نشان دهنده استقرارهای مختلف در این منطقه از دوران مس و سنگ مفرغ تاریخی (پارت و ساسانی) و اسلامی است.

منطقه گروس در دوران مادها به دلیل موقعیت مرزی بین ماد کوچک و ماد بزرگ اهمیت سوق الجیشی داشته و در دوران هخامنشیان نیز به عنوان یکی از مراکز مهم اقتصادی و کشاورزی به ویژه در تولید اسب و قالی شناخته می شده است. پس از آن این منطقه تحت تأثیر حکومت های مختلفی نظیر دیلمیان و سلجوقیان قرار گرفت و آثاری مانند امام زاده عقیل و برج آجری اشقون بابا از آن دوران باقی مانده است.

در دوران مغول ها بیجار و مناطق اطراف آن مورد حمله قرار گرفتند و چنگیزخان مغول مدتی در نزدیکی بیجار اقامت داشته که منجر به نامگذاری قلعه ای به نام چنگیز قلعه شد. دوران صفویه برای گروس با تغییرات اداری و وقایعی نظیر طغیان ها و حملات همراه بود و نام اداری منطقه به «زرین کمر» تغییر یافت. آثاری مانند چهارباغ گروس و پل صلوات آباد از این دوره به جای مانده اند.

در دوره قاجار ولایت گروس موقعیت نیمه مستقلی داشت و مرکز آن بیجار بود. این منطقه در مسیر کاروان روهای تجاری مهم قرار داشت و نقش مهمی در تولید غله و قالی ایفا می کرد. در جریان جنگ جهانی اول بیجار صدمات زیادی دید و جمعیت آن به دلیل جنگ قحطی و بیماری کاهش چشمگیری یافت. پس از جنگ گروس رونق گذشته خود را از دست داد و با تقسیمات کشوری در دوران پهلوی ولایت گروس به شهرستان بیجار تبدیل شد و نهایتاً در سال ۱۳۳۷ به استان کردستان پیوست.

جمعیت

جمعیت شهرستان بیجار در طول تاریخ دستخوش نوسانات زیادی بوده است. قبل از جنگ جهانی اول جمعیت شهر بیجار حدود ۲۰۰۰۰ نفر تخمین زده می شد که پس از جنگ قحطی و بیماری های واگیردار به شدت کاهش یافت و در سال ۱۹۱۸ به حدود ۱۰۰۰۰ نفر و در سال ۱۹۴۸ به حدود ۷۰۰۰ نفر رسید. با گذشت زمان و توسعه شهر جمعیت افزایش یافت.

طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ جمعیت شهرستان بیجار برابر با ۹۳٬۷۱۴ نفر بوده که شامل ۵۲٬۲۸۳ نفر در نقاط شهری و ۴۱٬۴۳۱ نفر در نقاط روستایی است. جمعیت شهر بیجار در سرشماری سال ۱۳۹۵ ۵۰٬۰۱۴ نفر ثبت شده است. با این حال آهنگ رشد جمعیت در بیجار به دلیل مهاجرت بالا اغلب منفی یا بسیار کند است.

مردم شناسی

زبان

اکثریت مردم شهر و شهرستان بیجار به زبان کردی صحبت می کنند. لهجه رایج در این منطقه لهجه گروسی است که حد واسط لهجه های اردلانی و کلهری محسوب می شود. علاوه بر زبان کردی اقلیتی از مردم در شهرهایی مانند پیرتاج یاسوکند و توپ آغاج و همچنین بخشی از ساکنان شهر بیجار به زبان ترکی آذربایجانی با گویش زنجانی تکلم می کنند.

دین و مذهب

بیشتر مردم شهرستان بیجار مسلمان هستند و پیرو مذاهب شیعه و سنی شافعی می باشند. در گذشته اقلیت قابل توجهی از یهودیان نیز در شهر بیجار زندگی می کردند که در محله ای خاص ساکن بودند و در رونق اقتصادی منطقه نقش داشتند. اما در دهه های اخیر بیشتر این جمعیت به خارج از کشور مهاجرت کرده اند. اقلیت کوچکی از یارسانی ها نیز در منطقه زندگی می کنند.

آیین های سنتی

مردم بیجار همچنان برخی از آیین ها و سنت های کهن را پاس می دارند. برگزاری باشکوه مراسم چهارشنبه سوری و جشن نوروز از جمله این آیین هاست. یکی از رسم های جالب نوروزی «شال گردش» است که در آن جوانان با انداختن شال از پشت بام خانه ها از صاحبخانه عیدی طلب می کنند. پاشیدن آب پشت سر مسافر و نیز برخی باورهای قدیمی نظیر به فال نیک گرفتن دیدن روباه نیز در میان مردم رواج داشته است. مراسم شب یلدا و بردن عیدی برای نوعروسان نیز از دیگر سنت های این منطقه است.

غذاها و خوراک های محلی

منطقه بیجار دارای تنوع غذایی محلی قابل توجهی است که ریشه در محصولات کشاورزی و دامی منطقه دارد. از معروفترین غذاها و خوراک های محلی می توان به ترشی هفت بیجار خوراک گوشت برَخیله آش تُرش حلوای پُرشِکَه و گژنیز خورش گیلاخه خورش کنگر قیماغ آش شَلَم (آش شلغم) خوراک غازیاغی (نوعی تره) و آش دوغ اشاره کرد. نان های محلی مانند برساق (نان روغنی) و شیرینی شیرمال سنتی بیجار نیز از خوراکی های محبوب این منطقه هستند.

بازی های محلی بیجار

بازی های محلی بخشی از فرهنگ مردم بیجار را تشکیل می دهند. توپان قار یکی از این بازی هاست که قوانینی مشابه بیس بال دارد و در گذشته بسیار رایج بوده است. بازی هایی مانند زوران قاپان قاچان یا قمچان گشتیلان جورابیه ن و هفت سنگ نیز از دیگر بازی های سنتی منطقه بیجار محسوب می شوند که در اوقات فراغت و مراسم مختلف توسط جوانان و نوجوانان انجام می شده اند.

صنایع

شهرستان بیجار علاوه بر کشاورزی در بخش صنعت نیز فعالیت هایی دارد. وجود معادن مختلف نظیر آهن آهک گچ نمک و مرمر نشان دهنده پتانسیل معدنی منطقه است. کارخانه هایی نظیر شرکت سیمان کردستان که بزرگترین واحد صنعتی استان است کارخانه های گچ و کارخانه آسفالت نیز در این شهرستان فعال هستند. بیجار به دلیل تولید فراوان گندم به «انبار غله باختر» شهرت دارد و سیلوهای بزرگ گندم در این شهر قرار دارند.

صنایع دستی

صنایع دستی در بیجار از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. قالی قالیچه گلیم و جاجیم از برجسته ترین محصولات دست بافت این منطقه هستند که شهرت ملی و بین المللی دارند. بافت این محصولات ریشه در سنت های دیرینه مردم منطقه دارد و بخش مهمی از میراث فرهنگی و اقتصادی بیجار را تشکیل می دهد.

قالی بیجار

قالی بیجار یکی از مشهورترین و باکیفیت ترین قالی های ایرانی است و بیجار به عنوان یکی از پیشگامان صنعت قالی بافی در ایران شناخته می شود. قدمت بافت قالی های تاریخ دار بیجار به سال ۱۲۶۶ هجری قمری بازمی گردد و نمونه های قدیمی آن در موزه های معتبر جهان نگهداری می شوند. ویژگی شاخص قالی بیجار ساختار بسیار متراکم و استحکام بی نظیر آن است که به آن لقب «لول» یا «فرش آهنی» داده اند. این استحکام به دلیل استفاده از پودهای ضخیم علاوه بر پودهای نازک و کوبیدن شدید گره ها با شانه آهنی در حین بافت ایجاد می شود.

نقوش قالی بیجار اغلب شامل طرح های منظم کلاسیک ایرانی است که با الهام از طرح های روستایی و قبیله ای بزرگ شده اند. طرح های معروف شامل شکارگاه گل فرنگ بندی شاه عباسی اسلیمی درختی و به خصوص طرح مشهور «ماهی درهم» است که به طرح «هراتی» نیز شهرت دارد. رنگ بندی قالی بیجار نیز بسیار جسورانه و تند است و از رنگ های شاد و زنده ای نظیر قرمز صورتی (چهره ای) پوست پیازی مشکی سفید حنایی انواع سبزها و آبی های تند در زمینه های سرمه ای سفید و قرمز استفاده می شود که زیبایی خاصی به این قالی ها می بخشد.

آثار باستانی و تاریخی بیجار گروس

منطقه بیجار گروس با داشتن بیش از ۱۱۰ تپه باستانی و ۶۰ اثر باستانی و تاریخی شناسایی شده از غنای تاریخی بالایی برخوردار است. هرچند بسیاری از این آثار از بین رفته اند اما تعداد قابل توجهی از آن ها در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اند که نشان دهنده اهمیت این منطقه در ادوار مختلف تاریخی است.

قلعه قمچقای

قلعه و دژ تاریخی قمچقای که به «دره شاهان» نیز معروف است در فاصله ۶۰ کیلومتری شمال بیجار و در نزدیکی روستای قمچقا و داخل منطقه حفاظت شده بیجار قرار دارد. این قلعه یکی از ارزشمندترین و قدیمی ترین آثار تاریخی ایران است که قدمت آن به دوران مادها هخامنشیان پارت ها و ساسانیان بازمی گردد. دیواره های طبیعی این قلعه بسیار مرتفع (تا ۲۰۰ متر) هستند و تنها راه دسترسی به آن یک گذرگاه باریک و صعب العبور است. قلعه دارای مخازن متعدد آب کنده شده در سنگ و یک پناهگاه زیرزمینی با ۴۱ پله است.

وجود کتیبه ای با نقش هیروگلیف و خط هراتیک در این قلعه آن را در زمره قدیمی ترین کتیبه های نیمه تصویری ایران قرار می دهد که با خط سومریان قابل مقایسه است. قلعه قمچقای به دلیل موقعیت استراتژیک خود در برهه های مختلف تاریخی مورد استفاده اقوام و حکومت ها قرار گرفته و از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است.

بازارها و ساختمان های قدیمی

شهر بیجار در گذشته به دلیل موقعیت جغرافیایی خود بر سر راه های تجاری دارای بازارهای مهمی بوده است. علاوه بر بازار بزرگ بازارهای دیگری نظیر بازار افتخار نظام قیصریه سالار قیصریه سید لشکر و بازار امیر تومان وجود داشته اند که محل فعالیت تجار از مناطق مختلف بوده اند. این بازارها و سراهای مرتبط با آن ها هسته اصلی بافت تاریخی شهر را تشکیل می دهند.

مجموعه بازار بیجار

مجموعه بازار بیجار که مربوط به دوره صفویه و قاجار است در مرکز شهر بیجار و در خیابان شهید اردلان واقع شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مجموعه شامل یک راسته اصلی طولانی شمالی-جنوبی تیمچه ای به نام حاج شهباز و سرایی به نام سرای امیر تومان است. اگرچه بخش هایی از بافت قدیمی بازار دستخوش تغییرات شده اما هنوز حجره ها و ساختار معماری سنتی آن با طاق و تویزه های زیبا باقی مانده است.

موقعیت جغرافیایی بیجار در مسیر ارتباطی کردستان آذربایجان و همدان موجب رونق گذشته این بازار بوده است. تیمچه حاج شهباز که در ضلع شرقی راسته اصلی قرار دارد دارای فضایی سرپوشیده با قوس ها و کاربندی های زیبا در سقف و نورگیرهایی است که جلوه خاصی ایجاد می کنند. سرای امیر تومان نیز در ضلع غربی بازار واقع شده و با حیاط مرکزی و پلان هشت و نیم هشت در گذشته محل تجارت مهمی در کنار بازار بوده است. قدمت ساخت این بناها به احتمال زیاد به دوره قاجار بازمی گردد.

جاذبه های گردشگری

بیجار و مناطق اطراف آن دارای جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی متعددی هستند. علاوه بر آثار تاریخی که پیشتر ذکر شد طبیعت بکر منطقه شامل رودخانه قزل اوزن چشمه ها کوه ها و منطقه حفاظت شده بیجار نیز از جاذبه های طبیعی آن محسوب می شوند. پل صلوات آباد و اریکه گروس نیز از دیگر نقاط دیدنی این شهرستان هستند.

پیست اسکی نسار

پیست اسکی نسار یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری و ورزشی بیجار و استان کردستان است که در داخل محدوده شهر بیجار قرار گرفته است. این پیست به دلیل موقعیت استثنایی خود که مشرف به شهر است و دسترسی آسانی دارد منحصربه فرد محسوب می شود. طول و شیب پیست برف نسار (حدود ۹۰۰ متر طول و ۱۲۰ متر عرض) آن را برای برگزاری مسابقات کشوری و حتی بین المللی مناسب ساخته است.

پیست نسار علاوه بر پیست برف دارای پیست چمن نیز می باشد و امکانات زیرساختی نظیر تله سیژ (به طول ۱۳۰۰ متر) پیست کوب مدرسه اسکی پارکینگ هتل و رستوران برای آن پیش بینی شده است که آن را به یک مجموعه ورزشی و تفریحی کامل تبدیل می کند.

جمعیت شهر بیجار چقدر است؟

طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت شهر بیجار ۵۰٬۰۱۴ نفر بوده است. البته جمعیت شهرستان بیجار بیشتر از این رقم است و حدود ۹۳ هزار نفر است.

آب و هوای بیجار چگونه است؟

بیجار دارای آب و هوایی سرد و خشک یا نیمه خشک است. به دلیل ارتفاع زیاد اختلاف دمای شب و روز و فصول مختلف در آن بسیار زیاد است و زمستان های سرد و پربرفی دارد.

مهمترین جاهای دیدنی بیجار کجاست؟

از مهمترین جاهای دیدنی بیجار می توان به قلعه تاریخی قمچقای با کتیبه باستانی مجموعه بازار قدیمی بیجار و پیست اسکی نسار که داخل شهر قرار دارد اشاره کرد.

معروفترین سوغات بیجار چیست؟

معروفترین سوغات بیجار قالی بیجار است که به دلیل استحکام و طرح های زیبا شهرت جهانی دارد. صنایع دستی دیگر مانند گلیم و جاجیم و خوراکی های محلی نیز از سوغات آن هستند.

شهرستان بیجار در کدام استان است؟

شهرستان بیجار یکی از شهرستان های شرقی استان کردستان در غرب ایران است و شهر بیجار مرکز این شهرستان می باشد.