آخرین فرصت برای نجات یوزپلنگ آسیایی

به گزارش چراغونی حمید ظهرابی ضمن اشاره به فرارسیدن بهار از تصمیم سازان خواست با نگاهی مهربان تر به طبیعت تصمیماتی اتخاذ کنند که بهره برداری از منابع طبیعی همراه با حفظ آن ها برای نسل های آینده باشد.

وی در گفت وگو با یک برنامه تلویزیونی در پاسخ به این پرسش که مهم ترین چالش های محیط زیست کشور چیست و سازمان حفاظت محیط زیست چه تدابیری برای مقابله با آن ها اندیشیده است؟ گفت: به اعتقاد من بزرگ ترین مشکل در حوزه محیط زیست بخشی نگری در فعالیت ها و برنامه ریزی های توسعه کشور است. در واقع هر بخش صرفاً به دنبال بیشترین بازده از فعالیت ها در جهت اهداف خود است در حالی که حفظ محیط زیست باید بخشی از مفهوم توسعه باشد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: اگر منابع انسانی خوب آموزش ندیده باشد یا به محیط زیست آسیب زده باشیم می توان رشد صنعتی یا تکنولوژیک داشت اما به توسعه دست پیدا نکرد. توسعه ای واقعی است که درون آن هم رشد اقتصادی و هم حفاظت از محیط زیست دیده شود.

ظهرابی در ادامه با اشاره به اینکه چالش آب یکی از بحرانی ترین مسائل کشور است ادامه داد: ناترازی شدیدی در منابع آبی وجود دارد. میزان مصرف از منابع آبی چه سطحی و چه زیرزمینی بسیار فراتر از ظرفیت طبیعت است. بخش عمده این مصرف به کشاورزی کم بازده اختصاص یافته و نتیجه آن خشک شدن تالاب ها رودخانه ها افت شدید سطح آب های زیرزمینی و پدیده هایی مانند فرونشست زمین و افزایش گرد و غبار است.

ظهرابی در توضیح مشکل بخشی نگری و در پاسخ به اینکه آیا سازمان حفاظت محیط زیست اختیارات کافی برای مداخله در سیاست گذاری های کلان دارد یا خیر؟ توضیح داد: در استان های مرکزی استقرار صنایع آب بر توصیه نمی شود اما از نظر تاریخی به مبحث آمایش سرزمین بی توجهی شده است و بررسی توان اکولوژیک سرزمین برای استقرار پروژه ها مورد توجه قرر نگرفته است. 

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در سال های اخیر مقداری به موضوع آمایش سرزمین توجه شده و سازمان برنامه و بودجه و دولت نیز با جدیت بیشتری در حال پیگیری هستند.

وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا قوانین محیط زیستی در کشور ما کافی است یا خیر؟ گفت: ایران از نظر قوانین و مقررات جزو کشورهای پیشرو در حوزه محیط زیست است. کم و کسری قانونی خاصی نیست گرچه در برخی حوزه ها مثل معادن با تفکر توسعه قوانینی وجود دارد که محیط زیست را محدود می کند. با این حال عمده مشکل بی توجهی به قوانین یا دور زدن قانون است. فشارهایی از بخش های مختلف وارد می شود که باعث می شود در برخی موارد پروژه های خلاف صلاح محیط زیست و مقررات اجرا شود که نتیجه چنین تصمیماتی آسیب به طبیعت و مواجهه با پیامدهای منفی است.

ظهرابی درباره دو معضل محیط زیستی آلودگی هوا و گرد و غبار نیز گفت: در کلان شهرها فراتر از ظرفیت طبیعی شان آلودگی تزریق می شود. در روزهایی که هوا دچار سکون یا وارونگی دماست هوای شهرها آلوده می شود و به شرایط نابسامان می رسد. از سوی دیگر گرد و غبار نیز چه در قالب زمینه ای و چه در قالب بحران ناگهانی ناشی از باد سلامت و اقتصاد مردم را تحت تأثیر قرار می دهد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: بعضی گونه های جانوری در آستانه انقراض هستند. به عنوان نمونه یوز آسیایی اکنون در وضعیتی بحرانی به سر می برد. ایران تنها بازمانده یوز آسیایی را در جهان دارد و مسئولیت بزرگی در حفظ آن بر عهده داریم.

وی به سایر عوامل همچون آفات و بیماری های جنگلی از بین رفتن درختان و… نیز اشاره کرد و از تبعات دراز مدت آن سخن گفت و به این نکته اشاره کرد که مسائل در دراز مدت هم افزایی خواهد شد. به عنوان مثال گرد و غبار موجب افزایش آفات خواهد شد و زنجیره ای از اتفاقات را به وجود می آورد که سلامت و رفاه و اقتصاد را تحت تاثیر جدی قرار خواهد داد.

ظهرابی در پاسخ به چگونگی وضعیت تنوع زیستی جنگل ها و مراتع کشور نیز گفت: در بخش های مختلف از جمله جنگل ها و مراتع بحران هایی وجود دارد؛ از آفات و بیماری ها گرفته تا آتش سوزی ها و چرای بی رویه. کشت زیراشکوب در جنگل ها به گونه ای زادآوری طبیعی را به ویژه در منطقه زاگرس از بین برده است. در بسیاری نقاط دیگر اصلاً فرصتی برای تولد و رشد نهال های جدید باقی نمانده است.

وی در پاسخ به اینکه سازمان محیط زیست متولی مستقیم همه مشکلات زیست محیطی است یا خیر؟ اظهارکرد: درست است که بسیاری از وظایف حاکمیتی و نظارتی است. ما موظفیم دستگاه ها را گرد هم جمع کنیم و برنامه ریزی مشارکتی داشته باشیم اما موفقیت در حل این مشکلات چندوجهی زمانی ممکن است که از دیگر سطوح نگاه به محیط زیست و حمایت کافی وجود داشته باشد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: متأسفانه برنامه ها کوتاه مدت دیده شده است. صبر می شود تا بحران رخ دهد و بعد فاز مدیریت بحران آغاز می شود. به عنوان مثال سیل رخ می دهد چند روز درباره آن صحبت و بعد فراموش می شود. باید از این رویکرد عبور کرد و برنامه های بلند مدت داشت. سازمان حفاظت محیط زیست باید در جایگاه حاکمیتی خود قرار گیرد.

ظهرابی درباره راهکارهای سازمان حفاظت محیط زیست برای اصلاح وضعیت موجود گفت: یکی از برنامه های جدی محیط زیست این است که موضوع محیط زیست را با اقتصاد تلفیق کند یعنی پروژه هایی که در طبیعت اجرا می شود باید هزینه آسیب به منابع طبیعی و خدمات اکوسیستم نیز در محاسبات مالی شان لحاظ کنند. به عنوان مثال اگر جاده ای ساخته می شود فقط نباید هزینه ساخت و ساز دیده شود بلکه باید خسارت آسیب به جنگل مرتع و ذخایر آبی هم با عدد و رقم محاسبه شود. آن زمان بسیاری از این پروژه ها به خودی خود کنترل می شود. لازمه این امر ارزش گذاری اقتصادی منابع محیط زیستی و دخالت آن در سود و زیان است.

وی افزود: سازمان حفاظت محیط زیست همچنین به دنبال راهکارهایی برای بهره برداری پایدار از منابع طبیعی به ویژه در مناطق حفاظت شده است. اکوتوریسم یا گردشگری مبتنی بر طبیعت یکی از این راهکارهاست. گردشگری مسئولانه می تواند به حفاظت کمک و درآمدی برای جوامع محلی ایجاد کند. با آموزش و مشارکت مردم می توان این حفاظت را پایدار کرد و منافع آن نیز بین جامعه محلی پخش شود. در حقیقت همسوسازی منافع مردم و حفاظت است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه گفت: سازمان حفاظت محیط زیست در دوره جدید چهار ستون اصلی را برای برنامه های خود تعریف کرده که توافق سازی مشارکت محوری علم محوری و مشارکت پذیری است و تلاش می کند محیط زیست را به یک خواست اجتماعی تبدیل کند ارزش های محیط زیستی را با مفاهیم اقتصادی پیوند بزند و از علم اقتصاد برای حفاظت بهره بگیرد. در کنار آن فضا را برای مشارکت مردم و تقویت سازمان های مردم نهاد باز کند.

ظهرابی درباره موضع سازمان حفاظت محیط زیست درباره پروژه هایی مانند پتروشیمی میانکاله اظهارکرد: من موضوع تخریب در طبیعت را به سه بخش تقسیم می کنم؛ یک بخش ناشی از ناآگاهیست. مردم نمی دانند کاری که می کنند چه پیامدی دارد. بخش دوم به فقر و شرایط اقتصادی برمی گردد که دست اندازی به طبیعت را افزایش می دهد اما بخش سوم آزمندی و فرصت طلبی برخی گروه هاست که آگاهانه محیط زیست را تخریب می کنند.

وی درباره پروژه میانکاله تصریح کرد: پتروشیمی میانکاله یکی از نگرانی های جدی است. مطالبات مردمی در این خصوص بسیار است و هر اقدامی در خصوص این فعالیت غیرقانونی انجام می شود. سازمان حفاظت محیط زیست برای این پروژه هیچ مجوزی صادر نکرده است. طبق قانون باید ارزیابی اثرات زیست محیطی انجام شود و به تأیید سازمان برسد اما متأسفانه این مسیر طی نشد و اجرای پروژه آغاز شد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: رسماً و صراحتا در چند مرحله مخالفت با اجرای این پروژه اعلام شده است. اخیراً مدیرکل حقوقی سازمان به مراجع قضایی استان مراجعه کرده است و درخواست توقف عملیات اجرایی را داشته اند. امیدواریم با حمایت دستگاه قضایی با چنین اقداماتی برخورد بازدارنده شود تا شاهد تکرارشان نباشیم.

وی در پاسخ به اینکه آیا این موضوع در سطح عالی کشور نیز مطرح شده است یا خیر نیز گفت: رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اخیراً جلسه ای در این خصوص برگزار کردند. رئیس جمهوری نیز مأمور ویژه ای را برای پیگیری این پروژه منصوب کرده اند تا با مراجعه به سازمان اسناد و مدارک را بررسی کند گزارشی به ایشان ارائه دهد.

ظهرابی با ابراز امیدواری از موضع دولت گفت: با شناختی که از نگاه و سابقه رئیس جمهوری داریم امیدواریم تصمیمی قاطع و به نفع مردم و محیط زیست اتخاذ شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به این پرسش که با توجه به اطلاعات ارائه شده وضعیت اقلیمی کشور را چگونه ارزیابی می کنید گفت: متأسفانه کشور ما از نظر موقعیت جغرافیایی در جایی قرار گرفته که به شدت متأثر از موضوع تغییر اقلیم و آثار و پیامدهای آن است. ما شاهد تغییر در روند بارندگی میزان بارش افزایش دما همچنین بروز سیل های ویرانگر و خشکسالی هستیم. پدیده های حدی در طبیعت ما افزایش پیدا کرده است و ما باید بتوانیم با آثار آن ها مقابله و از طرفی شرایطی برای سازگاری با این تحولات ایجاد کنیم.

وی ادامه داد: یکی از راهکارهایی که باید به آن توجه کنیم حفاظت بهتر از منابع است. روز گذشته تفاهم نامه ای با یونسکو امضا کردیم که یکی از محورهایش افزایش تاب آوری در برابر تغییرات اقلیمی است. هدف این است که با استفاده از فناوری های روز بتوانیم پیش آگاهی از خشکسالی سیل و دیگر مخاطرات اقلیمی داشته باشیم. این طرح ها به صورت پایلوت در برخی مناطق اجرا می شود و امیدواریم با همکاری دستگاه هایی مانند وزارت نیرو وزارت جهاد کشاورزی و مدیریت بحران بتوانیم آن را به سایر مناطق کشور گسترش دهیم.

ظهرابی تأکید کرد: تغییر اقلیم در خشکسالی هایی که برای سال های آینده پیش بینی شده نقش آفرین است. دیگر نمی توان خشکسالی را پدیده ای مقطعی دانست. ما اکنون با وضعیت خشکسالی و کم آبی روبه رو هستیم. بارش های بی موقع بارش کم یا بارش هایی که منجر به سیلاب می شوند را شاهد هستیم بنابراین باید الگوی کشت خود را متناسب با منابع آب و توان سرزمین از جمله خاک و سایر عوامل مؤثر در کشاورزی اصلاح کنیم.

در ادامه گفت وگو مجری برنامه با اشاره به پایان تعطیلات نوروزی از ظهرابی درباره وضعیت حفاظت از یوز آسیایی و اقدامات نوروزی در مسیرهای پرخطر پرسید که ظهرابی در پاسخ گفت: اتفاقی که در روزهای پرتردد جاده ها برای یوز آسیایی رخ می دهد فعالیتی مردمی و مشارکت محور است که به علت آگاهی و خواست عمومی شکل گرفته است. این مشارکت اگرچه بسیار ارزشمند و مؤثر بوده اما راهکار اساسی نیست. نمی شود صرفاً از مردم خواهش کرد که در یک مسیر ۵۰ تا ۶۰ کیلومتری با احتیاط برانند.

وی افزود: ما باید به سمت ایمن سازی جاده ها برویم و مسیرهای عبور برای این گونه وحشی ایجاد کنیم چرا که این حیوان به طور طبیعی در حال جابه جایی است؛ بسته به شرایط تغذیه اقلیم فصل جفت گیری و…  بنابراین باید جاده ها را ایمن کنیم. ما مطالعاتی با همکاری یکی از دانشگاه ها انجام داده ایم و اکنون دقیقاً می دانیم که در محور عباس آباد به میامی همان مسیری که بیشترین تصادفات با یوز در آن رخ داده تاکنون حدود ۱۳ یوز تلف شده اند. در کل طبیعت کشور تنها ۱۷ یوز آسیایی را می شناسیم؛ ۱۰ توله و هفت یوز بالغ هستند.

ظهرابی در ادامه درباره خطرات جاده ای برای یوز آسیایی و اقدامات انجام شده با اشاره به اینکه در حال حاضر فقط ۱۷ یوز در طبیعت کشور شناسایی شده است گفت: اگر این عدد تلفات را کنار موجودی فعلی بگذاریم می بینیم که با یک اتفاق وحشتناک مواجه هستیم. ما با وزارت راه و سازمان برنامه و بودجه تعاملاتی داشته ایم و قرار شده وزارت راه ایمن سازی جاده ها را انجام دهد حتی برای جاده هایی که در آینده احداث خواهند شد ما طرح ها و برنامه های خود را آماده کرده ایم و انتظار داریم وزارت راه در ایمن سازی جاده ها نقش بیشتری ایفا کند. پروژه ای که در حال اجراست به صورت کلی در حال پیشرفت است. 

وی افزود: ما ناچار شدیم با وجود محدود بودن منابع سازمان حفاظت محیط زیست بخش عمده ای از بودجه حفاظت از یوزپلنگ را صرف فنس کشی و اقدامات حفاظتی در همان جاده کنیم البته اقدامات خوبی هم رخ داده؛ از جمله اعمال محدودیت سرعت نصب دوربین و تابلو حضور مردمی و روشن سازی نقاط پرخطر. این اقدامات طی سال های اخیر مؤثر بوده اند و در دو سال گذشته تقریباً تلفات نداشتیم.

ظهرابی در ادامه با تأکید بر لزوم حفاظت از زیستگاه یوز آسیایی گفت: ما برنامه ریزی های گسترده ای انجام داده ایم تا با مشارکت مردم و بخش خصوصی حفاظت را تقویت کنیم. سال ها از نقش این بخش ها غفلت شده بود. در حال حاضر حدود ۴۲۰ هزار هکتار از زیستگاه های یوزپلنگ توسط انجمن قرق داران ایران با استقرار نیرو و تجهیزات حفاظتی تحت حفاظت قرار گرفته اند؛ دقیقاً در محدوده ای که یوزپلنگ ها بین توران میاندشت و خوش ییلاق جابه جا می شوند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: در جنوب شرق منطقه نیز یک دامدار فعالیت می کند و در زمینه تکثیر طعمه های یوز و حفاظت از حیات وحش تلاش می کند. او موفق شده هم جمعیت را افزایش دهد و هم حضور یوز را در آن منطقه مشاهده کند.

ظهرابی در این باره تصریح کرد: تجربه شخصی من نشان می دهد که مشارکت مردمی بسیار مؤثر و سریع تر از بسیاری روش های دولتی عمل می کند. به همین دلیل ما در سازمان حفاظت محیط زیست بخش ویژه ای برای نظارت بر زاد و ولد یوزها اختصاص داده ایم.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه گفت: در کنار حفاظت در طبیعت که همچنان اولویت اصلی ماست ما یک مرکز تکثیر و پرورش یوزپلنگ هم راه اندازی کرده ایم. یوزهایی که امکان بازگشت به طبیعت را ندارند در این مرکز نگهداری می شوند. در حال حاضر یک متخصص دارای دکترای یوزپلنگ از آفریقا به صورت شبانه روزی در آن جا مستقر است و ما در حال استانداردسازی سایت و تجهیز آن به امکانات روز هستیم.

وی در ادامه توضیح داد: این مرکز نمونه ای از مراکز تکثیر در اسارت است که تکثیر در یک محیط تحت کنترل انجام می شود. در کنار آن ما ذخیره گاه های نیمه طبیعی طراحی کرده ایم و یک برنامه پنج ساله برای آینده یوزپلنگ تدوین شده که نیازمند حمایت دولت و بخش خصوصی است؛ به ویژه معادنی که در زیستگاه های یوز مستقر بودند و متأسفانه بخشی از کاهش جمعیت یوز ناشی از همین فعالیت ها بوده است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست هشدار داد: در گذشته زیستگاه های یوز از استان های فارس و کرمان تا خراسان جنوبی رضوی و شمالی امتداد داشتند اما اکنون فقط به سمنان و بخشی از خراسان شمالی به عنوان زیستگاه های فعال این گونه جانورس امید داریم.

ظهرابی در پایان تأکید کرد: این کاهش پراکنش یک زنگ خطر جدی است. ما شاید آخرین نسلی باشیم که فرصت داریم مانع انقراض این گونه شویم حتی این دولت شاید آخرین دولتی باشد که می تواند در این زمینه اقدام مؤثر انجام دهد بنابراین انتظار داریم هم از نظر مالی و بودجه و بخش خصوصی نیز هم از نظر کنترل فعالیت های آسیب زا از سازمان حفاظت محیط زیست حمایت شود.

پایان خبر چراغونی