شعر پروین، شعری زنانه یا مردانه؟

چراغونی/قزوین سخن از شعر پروین است، شعری که باید آن را فارغ از زنانه یا مردانه بودن، شعری پروینانه دانست، شعری که فارغ از جنسیت و سبک، شعری آزاد و رهاست و گرچه هم از لحاظ مضمون و هم از منظر قالب، پای بر اصول و قواعد کهن استوار ساخته است و بوی جوی مولیان از آن می آید.

زهرا عسگری، دانش آموخته دکترای زبان و ادب فارسی در یادداشتی که به مناسبت 25 اسفند سالروز بزرگداشت «پروین اعتصامی» نوشته و آن را در اختیار چراغونی قرار داده است می نویسد: از دیرباز در دامان درازنای شعر و ادب پارسی، آثاری متعدد خلق شده اند که برخی از آن ها نه تنها بر تارک شعر و ادب فارسی خوش درخشیده اند؛ بلکه در بهترین و ماندگاترین نمونه های مواریث ادبی و فرهنگی بشری نیز ثبت و ضبط شده اند که در این میان به دلایل پیچید فرهنگی، اجتماعی و آیینی سهم چندانی برای زنان در نظر گرفته نشده است؛ اما زنان حتی از روزگار دور، در ساحت ادب کلاسیک دست به قلم آلودند و نگاشتند و سرودند و ربودند، زنانی که همواره با دو رنج روبه رو بودند، نخست اثبات خود، سپس اثبات اثر!

شعر در میان تمامی صاحبان آثار و قلم با عناصری شناخته می شود که در آن میان، عنصر عاطفه نقش و تاثیر شاخص تری دارد که شعر از طریق آن از کلام عادی و مرسوم جدا گشته، به سر زلف شعر و ادب پیوند می خورد و در عصری که زن دستمایه، انگیزه و محتوای سرودن شعر بوده، این بار خود، ناظم و شاعر شعر خود می شود که به سبب برکت این حضور، عاطفه در شعر به اوج خود می رسد و لطافت شعر دوچندان می گردد؛ اما از چه باید سرود و بر مُلک غزل چه باید افزود؟ آیا باز باید از زلف و خط و خال لب خود گفت؟ یا مضمون تازه ای را بر شرنگ شعر ریخت و آن را ماهرانه سر کشید تا تلخی آمیخته با زهر آن هم در کام زن و هم در کام نگاه مخاطبانی که با شک به او و شعرش می نگرند، شیرین شود؟

و در این میان، پروین را شاعری زن با شعری مردانه می دانند و اینگونه در پاسداشت شعر زنی می کوشند که کوشید روشنی شعر زنانه را بر گیسوی عصر معاصری که به شب می مانست، سنجاق کند! و مگر چند اثر از زنان شاعر این سرزمین در دست است که بتوان با آن حکم به شعری زنانه یا مردانه داد؟ و در حواشی دیوان کهن و قطور شعر پارسی، مگر چند شعر زنانه را می توان یافت که با دستاویزی بر آن، به دو نوع شعر معتقد بود و ایمان داشت؟

اما در زیر این سایه های سنگین، سایه هایی بودند که رشد کردند و بالیدند و جسمیّت یافتند که گرچه گاه یک نفر بودند؛ اما ابهت نامشان را به گواه تاریخ، چهار بار باید خواند، زنی که گرچه مثل پروین تحت تعالیم پدر دست به شعر آلود؛ اما روح زنانه اش بر آموزه های پدر پیشی گرفت و به سبب همین توسنی، بیشتر غزل هایش را در مسلخ عشق سر بریدند، زنی که مادر نشد؛ اما مادر شعر پارسی دری است و در چاه نابرادر اسیر که این بار برای نجاتش منیژه ها و رودابه ها گیسو بر چاه افشانده اند، زنی که در نهایت، زشت دید و انگارید خوب!

از مهستی و جهان ملک و مستوره که بگذریم به شمس شعر فارسی زنانه می رسیم که مولانایش این بار، سرداری از سپاه شعر است، زنی که به حق باید او را مادر شعر فارسی نو دانست؛ شمسی که پس از خود، طلوع پروینی را نوید می دهد که بی غروب است و زوال… پروینی که بر آسمان تاریک شعر زنانه می تابد تا زنان تا ابد خوشه چین شعر او باشند، نوری که از خود فروغ هایی به یادگار گذاشت که سبب شد تا شعله های شعر زنانه دیگر هرگز در این دیار خشک و خاموش نگردد، ققنوس شعری که گرچه خود دیر نپایید؛ اما در خاکسترش فروغی داشت که پایه های این نوع از شعر را رسمیت بخشید و مکرر کرد تا زنانی که پیش از این حرفِ شعر بودند، خود حرفی برای گفتن داشته باشند و زنانی که پیش تر، دیگران از اندامشان می سرودند، این بار با افکارشان از خود سرودند و از خود شنیده شدند.

سخن از شعر پروین است، شعری که باید آن را فارغ از زنانه یا مردانه بودن، شعری پروینانه دانست، شعری که فارغ از جنسیت و سبک، شعری آزاد و رهاست و گرچه هم از لحاظ مضمون و هم از منظر قالب، پای بر اصول و قواعد کهن استوار ساخته است و بوی جوی مولیان از آن می آید؛ اما با این همه شعری بی تکرار و تازه است، شعری محکم که برای شنیدنش می توان بی افسار و لگام دل به جاده شعر زد، شعری که  این بار از قلم زنی شنیده می شود که رویاهای زنانه شعر را به حقیقت پیوند می زند و ناجی شعر زنانه است.

زنی که خالق مناظرات شیرینی است که احیاگر شعر اخلاق و آزادگی است و این گونه، رسالت قلم زنی را به تصویر می کشد که به تربیت کودک شعر پرداخته است و چراغونی مادری را به قهر شعری مردانه پیوند زده است که حاصل این تلفیق، شعری است که گرچه اصالت دارد، اما کودک نوپایی را می ماند که از قلم یک زن حیات یافته و بالیده است. شعری که گرچه تحت تعالیم حلقه های شعر مردانه سروده شده؛ اما روح زنانه بر آن حاکم است که گویی چون حریری نرم بر سر سخت قصاید کشیده شده است.

شعر زنی صاحب سبک که گرچه کهن می سراید؛ اما شعرش بوی کهنگی نمی دهد، گویی زنان آن گاه که در پی مضمونی نوتر از خود بودند، یا عاشقانه سرودند یا عارفانه؛ اما در این میان، شعر پروین شبیه هیچ زنی نیست که شاید چون پروین، خود شبیه هیچ زن دیگری نبود. پروین با شعر خود نشان داد که شعر زنانه همیشه محکوم به لطافت، خیال و یا نازک طبعی نیست؛ بلکه می توان استوار و محکم هم شعر سرود و در مضامین پیچیده ای چون تعلیم و اخلاق و قوالبی چون قصیده نیز طبع آزمایی کرد.

پایان خبر چراغونی