عملکرد تیم ملی در ادوار جام ملت ها / حسرت آسیایی به اندازه نیم قرن!

ایمان گودرزی؛ جام ملت های آسیا از سال 1335 خورشیدی (1956 میلادی) به میزبانی هنگ کنگ آغاز شد و تا سال 2004 هر چهار سال یک بار برگزار می گردید، اما به دلیل هم زمانی این جام با جام ملت های اروپا و المپیک، کنفدراسیون فوتبال آسیا تصمیم گرفت تا دورهٔ برگزاری بازی ها را از سال های زوج به سال های فرد تغییر دهد به همین دلیل بعد از جام ملت های آسیا 2004، دوره بعدی این جام در سال 2007 برگزار شد و از آن پس فاصله چهار ساله در برگزاری رعایت می شود. مسابقات جام ملت های آسیا ازسال 1956 برای اولین بار برگزار شد. تیم ملی ایران از 18 دوره این رقابت ها در 15 دوره حضور داشت و 3 بار موفق به کسب عنوان قهرمانی شد. نکته منفی در مورد افتخارات ایران در این رقابت ها این است که آخرین قهرمانی تیم ملی به 48 سال پیش باز می گردد و با ناکامی تیم ملی در قطر برای 4 سال دیگر ناکامی تیم ملی تمدید شد. در این گزارش قصد داریم 15 دوره حضور ایران در جام ملت های آسیا را بررسی کنیم؛

جام ملت های 1968 ایران – نخستین قهرمانی ایران

ایران میزبانی چهارمین دوره جام ملت های آسیا را از آن خود کرد و برای نخستین بار این مسابقات با حضور 5 تیم و به صورت دوره ای برگزار شد و برای نخستین بار زمان هر مسابقه به 90 دقیقه افزایش پیدا کرد. در مسابقات مقدماتی 14 تیم در مناطق شرق، مرکز و غرب آسیا به رقابت با هم پرداختند و تیم های ایران به عنوان میزبان، رژیم صهیونیستی به عنوان مدافع عنوان قهرمانی و هنگ کنگ، جمهوری چین و برمه به عنوان نمایندگان مناطق شرق، مرکز و غرب آسیا به این مسابقات راه پیدا کردند. این رقابت ها در ورزشگاه شهید شیرودی (امجدیه سابق) برگزار شد و 9 روز به طول انجامید. تیم ملی ایران با هدایت محمود بیاتی موفق شد با پیروزی در هر چهار دیدار خود عنوان قهرمانی را کسب کند.

جام ملت های 1972 تایلند – اولین هت تریک تاریخ آسیا

پنجمین دوره جام ملت های آسیا با حضور 6 تیم برگزار شد. تایلند به عنوان میزبان، ایران به عنوان مدافع عنوان قهرمانی، جمهوری خمر (کامبوج) به عنوان نماینده منطقه مرکز، کره جنوبی از شرق و عراق و کویت هم از غرب آسیا در این رقابت ها شرکت کردند و تیم ملی ایران موفق شد عنوان قهرمانی را برای دومین دوره پیاپی از آن خود کند. در این دوره از رقابت ها برای نخستین بار ساختار برگزاری رقابت ها تغییر کرد. تیم ها ابتدا به صورت قرعه کشی به مصاف هم رفتند تا سیدبندی رقابت ها مشخص شود. سپس در دو گروه سه تیمی تقسیم شدند و از هر گروه دو تیم به مرحله نیمه نهایی صعود کردند. در این مسابقات تیم ملی ایران موفق شد با هدایت پرویز دهداری و بازیکنانی چون ناصر حجازی، جعفر کاشانی و علی پروین با پیروزی در هر پنج دیدار خود عنوان قهرمانی را به دست بیاورد.

جام ملت های 1976 ایران – هت تریک ایران در قهرمانی

در ششمین دوره جام ملت های آسیا ایران برای دومین بار میزبانی مسابقات را به دست آورد و بازی ها در دو شهر تهران و تبریز برگزار شد. هدایت تیم ملی در این مسابقات را حشمت مهاجرانی برعهده داشت و بازیکنانی چون علی پروین، پرویز قلیچ خانی (کاپیتان) و حسن روشن حضور داشتند. مسابقات انتخابی در چهار گروه در 4 منطقه آسیا برگزار شد و قرار بود از هر گروه 2 تیم راهی دور نهایی شوند. در گروه یک مقدماتی تیم های کویت و یمن جنوبی به دنبال انصراف بحرین، لبنان، پاکستان و سوریه به طور اتوماتیک راهی دور نهایی شدند. در گروه 2 مقدماتی عراق و عربستان جواز حضور در دور نهایی را کسب کردند که بعدها عربستان از حضور در دور نهایی انصراف داد. در گروه سوم مقدماتی هم کره شمالی و چین جواز حضور در مرحله نهایی را کسب کردند که کره شمالی هم از حضور در دور نهایی انصراف داد و در گروه چهارم مقدماتی هم مالزی و تایلند بالاتر از کره جنوبی موفق شدند راهی دور نهایی شوند که با انصراف تایلند همراه بود. به این ترتیب دور نهایی با 6 تیم برگزار شد. مرحله نهایی این رقابت ها در 2 گروه 3 تیمی به میزبانی تهران و تبریز برگزار شد و ایران در مرحله گروهی با تیم های عراق و یمن جنوبی هم گروه بود. کویت، چین و مالزی هم دیگر گروه این بازی ها را تشکیل دادند و ایران در نهایت با 4 پیروزی پیاپی به قهرمانی رسید.

جام ملت های 1980 کویت – جنگ و اشک و خون

هفتمین دوره جام ملت های آسیا به میزبانی کویت برگزار شد. تیم ملی فوتبال ایران در این دوره از رقابت ها به دلیل اینکه مدافع عنوان قهرمانی بود در مسابقات انتخابی شرکت نکرد و به طور مستقیم راهی جام ملت ها شد و جام ملت های آسیا برای نخستین بار با حضور 10 تیم برگزار شود. 10 تیم حاضر در جام ملت ها به دو گروه 5 تیمی تقسیم شدند و ایران در مرحله گروهی با کره شمالی، سوریه، چین و بنگلادش هم گروه بود و موفق شد با هدایت حسن حبیبی و بازیکنانی چون ناصر حجازی، محمد پنجعلی، حمید درخشان، بهتاش فریبا و حسن روشن با 2 پیروزی و 2 تساوی به عنوان تیم نخست راهی مرحله نیمه نهایی شود. کره شمالی هم به عنوان تیم دوم به نیمه نهایی صعود کرد. در دیگر گروه هم کره جنوبی به عنوان تیم اول و کویت به عنوان تیم دوم به نیمه نهایی راه پیدا کردند. ایران در نیمه نهایی با کویت دیدار کرد که «کارلوس آلبرتو پریرا» برزیلی را روی نیمکت داشت و در نهایت هم ایران با شکست 2 بر یک از صعود به فینال باز ماند. کره جنوبی هم با نتیجه 2 بر یک کره شمالی را شکست داد و در دیدار نهایی کویت با برتری 3 بر صفر برابر کره جنوبی قهرمان جام ملت ها شد. تیم ملی ایران هم در دیدار نیمه نهایی 3 بر صفر کره شمالی را شکست داد و عنوان سومی را کسب کرد.

جام ملت های 1984 سنگاپور

هشتمین دوره جام ملت های آسیا در حالی در کشور سنگاپور برگزار شد که ایران کماکان درگیر جنگ تحمیلی بود و موفق شد در مرحله انتخابی به عنوان تیم اول راهی جام ملت ها شود. این مسابقات هم با حضور 10 تیم برگزار شد. سنگاپور به عنوان میزبان، کویت به عنوان مدافع عنوان قهرمانی، ایران، سوریه، عربستان، امارات متحده عربی، کره جنوبی، هند، چین و قطر 10 تیم حاضر در این مسابقات بودند.

ایران در مرحله گروهی با چین، امارات، سنگاپور و هند هم گروه بود و توانست به عنوان تیم دوم پس از چین راهی نیمه نهایی شود. اما در این مرحله پس از تساوی یک به یک با عربستان، در ضربات پنالتی از این تیم شکست خورد تا شانس حضور در فینال را از دست بدهد. هدایت تیم ملی در این مسابقات را ناصر ابراهیمی برعهده داشت و بازیکنانی چون شاهین بیانی، ناصر محمدخانی، حمید علیدوستی و عبدالعلی چنگیز در تیم ملی حضور داشتند.

جام ملت های 1988 قطر – اولین شکست در مرحله گروهی و اولین لژیونر تاریخ جام ملت های آسیا

نهمین دوره جام ملت های آسیا به میزبانی قطر و با حضور 10 تیم برگزار شد. در این بازی ها تیم ایران با ترکیبی کاملاً دگرگون شده پای به مسابقات گذاشت. علت این دگرگونی مسایلی بود که در جریان بازی های آسیایی 1986 سیول به وقوع پیوست و طی آن 14 بازیکن از جمله محمدخانی، پنجعلی، بیانی، درخشان، ابطحی از تیم ملی کنار کشیدند و به جای آنها تیم ایران با جوانانی جویای نام همچون محرمی و پیوس در این مسابقات شرکت کرد. هدایت تیم ملی در این جام را پرویز دهداری برعهده داشت. تیم ایران در مرحله مقدماتی با برتری مقابل تیم های هنگ کنگ، سوریه، کره شمالی و نپال به عنوان تیم دوم جواز حضور در قطر را به دست آورد. مرحله نهایی این مسابقات هم همچون دوره پیشین در دو گروه پنج تیمی برگزار شد و تیم ملی ایران با تیم های کره جنوبی، قطر، امارات و ژاپن هم گروه بود و توانست با کسب 5 امتیاز پس از کره جنوبی به عنوان تیم دوم راهی مرحله نیمه نهایی شود. شکست 3 بر صفر ایران برابر کره جنوبی در مرحله گروهی اولین شکست تاریخ فوتبال ایران در مرحله گروهی جام ملت های آسیا بود. ایران در مرحله نیمه نهایی باز هم با تیم عربستان مواجه شد اما نتوانست شکست دوره قبل را تلافی کند و در این دیدار با نتیجه یک بر صفر شکست خورد و از راهیابی به دیدار نهایی بازماند. این مسابقه با ناداوری «جرج کورنتی» داور انگلیسی همراه بود. او در این مسابقه گل صحیح کرمانی مقدم را مردود اعلام کرد و به طور کلی داوری مغرضانه ای داشت و همین مساله از مهمترین عوامل شکست تیم ملی محسوب می شد. تیم ایران در دیدار رده بندی پس از تساوی بدون گل با چین توانست این تیم را در ضربات پنالتی با نتیجه 3 بر صفر شکست دهد و دومین عنوان سومی این مسابقات را از آن خود کند.

پرویز دهداری پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.

جام ملت های 1992 ژاپن، آغاز عصر سامورایی ها و بدترین نتیجه تاریخ ایران با 2 گل زده

دهمین دوره جام ملت های آسیا به میزبانی ژاپن برگزار شد و برخلاف دوره های قبلی در این این مسابقات 8 تیم حضور داشتند. علی پروین هدایت تیم ملی در این مسابقات را برعهده داشت و بازیکنانی چون احمدرضا عابدزاده، مجتبی محرمی، جواد زرینچه، سیروس قایقران، محمد خاکپور و فرشاد پیوس در ترکیب تیم حاضر بودند.

تیم ملی در مرحله انتخابی موفق شده بود با شکست هند و پاکستان راهی ژاپن شود اما در این مسابقات بدترین نتیجه تاریخ خود را کسب کرد. این تیم در گروهی که ژاپن، امارات و کره شمالی حضور داشتند پس از ژاپن و امارات در رده سوم قرار گرفت و برای نخستین بار از صعود به مرحله نیمه نهایی بازماند.

علی پروین پس از ناکامی در این رقابت ها در تیم ملی ماندنی شد.

جام ملت های 1996 امارات – تاریخ سازی برابر کره جنوبی

یازدهمین دوره جام ملت های آسیا برای نخستین بار در تاریخ این رقابت ها با حضور 12 تیم و به میزبانی امارات برگزار شد. محمد مایلی کهن هدایت تیم ملی ایران را برعهده داشت و بازیکنانی چون احمدرضا عابدزاده، کریم باقری، علی دایی، حمید استیلی، مجتبی محرمی، مهرداد میناوند و مهدی مهدوی کیا در این تیم حضور داشتند.

این مسابقات در 3 گروه 4 تیمی برگزار شد و تیم ایران با تیم های عربستان، عراق و تایلند هم گروه شد و با کسب 2 پیروزی و یک شکست به عنوان تیم اول به مرحله یک چهارم نهایی صعود کرد. این نخستین بار در تاریخ جام ملت های آسیا بود که پس از مرحله گروهی مرحله یک چهارم نهایی برگزار می شد.

تیم ملی ایران در مرحله یک چهارم نهایی باید به مصاف کره جنوبی می رفت. پس از برتری ایران برابر کره جنوبی در سال 1972 این دومین جدال دو تیم در این مسابقات بود. شاگردان مایلی کهن در یک دیدار تاریخی موفق شدند با نتیجه پرگل 6 بر 2 حریف خود را در هم بکوبند و راهی نیمه نهایی شوند.

اما قرعه تیم ملی در مرحله نیمه نهایی باز هم به عربستان رسید و تیم ایران برای سومین بار مقابل این تیم صف آرایی کرد و پس از تساوی در وقت های عادی در ضربات پنالتی با نتیجه 4 بر 3 شکست خورد و از راهیابی به فینال بازماند.

محمد مایلی کهن پس از ناکامی در این رقابت ها در تیم ملی ماندنی شد.

جام ملت های 2000 لبنان – طلسم ناکامی در قرن جدید هم پا برجاست

دوازدهمین دوره جام ملت های آسیا با حضور 12 تیم برگزار شد. تیم ملی ایران با هدایت جلال طالبی و بازیکنانی مانند مهدی مهدوی کیا، کریم باقری، علی دایی، مهرداد میناوند و وحید هاشمیان پا به این رقابت ها گذاشت.

تیم ها به 3 گروه 4 تیمی تقسیم شدند و 2 تیم اول هر گروه همراه با 2 تیم برتر از بین تیم های سوم در گروه های سه گانه راهی مرحله یک چهارم نهایی می شدند. ملی پوشان ایران در مرحله گروهی با تیم های عراق، تایلند و لبنان هم گروه شدند و توانستند به عنوان تیم اول راهی مرحله حذفی شوند.

عراق، چین، کره جنوبی، کویت، ژاپن، عربستان و قطر هم دیگر تیم های صعود کننده به مرحله یک چهارم نهایی بودند. بازیکنان ایران در این مرحله رو در روی کره جنوبی قرار گرفتند که در این دیدار با نتیجه 2 بر یک شکست خوردند و با این مسابقات وداع کردند.

جلال طالبی پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.

جام ملت های 2004 – اولین حضور ایران با مربی خارجی

سیزدهمین دوره جام ملت های آسیا به میزبانی چین برگزار شد و برای نخستین بار در تاریخ این مسابقات 16 تیم در مرحله نهایی شرکت کردند و تیم ها در چهار گروه چهار تیمی به رقابت پرداختند. تیم ملی ایران که در دور قبلی با وجود ستاره هایی که در اختیار داشت نتوانسته بود عملکرد خوبی از خود به نمایش بگذارد امیدوار بود در این دوره با حضور برانکو ایوانکوویچ در اولین تجربه خود با مربی خارجی در این مسابقات طلسم ناکامی های خود را جبران کند اما این اتفاق هرگز نیفتاد. بازیکنانی چون مهدی مهدوی کیا، یحیی گل محمدی، رحمان رضایی، جواد نکونام و علی دایی در ترکیب تیم ملی فوتبال ایران حضور داشتند. این تیم که در مسابقات مقدماتی بالاتر از اردن، لبنان و کره شمالی به جام ملت های آسیا راه یافته بود در این مرحله با تیم های ژاپن، عمان و تایلند در یک گروه قرار گرفت و پس از تیم ژاپن به عنوان تیم دوم راهی مرحله یک چهارم نهایی شد. در مرحله یک چهارم نهایی تیم ایران در یک بازی تاریخی موفق شد کره جنوبی را با نتیجه 4 بر 3 شکست دهد اما در مرحله نیمه نهایی در عین ناباوری برابر تیم چین در وقت های قانونی به تساوی یک به یک رسید و در ضربات پنالتی 4 بر 3 شکست خورد.

برانکو ایوانکوویچ پس از ناکامی در این رقابت ها در تیم ملی ماندنی شد.

جام ملت های 2007 – ورود استرالیا به رقابت با تیم های آسیایی

کنفدراسیون فوتبال آسیا تصمیم گرفت چهاردهمین دوره این مسابقات را به جای سال 2008 در سال 2007 برگزار کند. در سال 2008 مسابقات المپیک پکن و یورو 2008 برگزار می شد و هدف AFC از این اقدام این بود که جام ملت های آسیا مخاطب بیشتری داشته باشد و در حین برگزاری این رقابت ها توجهات صرفاً معطوف به اروپا و المپیک نباشد. در این دوره هدایت تیم ملی به امیر قلعه نویی سپرده شده بود مهدوی کیا، تیموریان، رضایی، نکونام، هاشمیان و شجاعی از جمله بازیکنان مطرح تیم ملی بودند. ایران با صدرنشینی در مرحله انتخابی و در گروهی که کره جنوبی، سوریه و چین تایپه حضور داشتند جواز حضور در جام ملت ها را کسب کرده بود و در این مسابقات در مرحله گروهی با تیم های ازبکستان، چین و مالزی هم گروه بود. شاگردان قلعه نویی با کسب 7 امتیاز به عنوان صدرنشین راهی یک چهارم نهایی شدند و در این مرحله باز هم برابر سد محکم کره جنوبی قرار گرفتند و پس از تساوی بدون گل در وقت های قانونی در ضربات پنالتی از این تیم شکست خوردند تا یک بار دیگر فرصت حضور در مراحل بالاتر لیگ قهرمانان آسیا از ایران سلب شود.

امیر قلعه نویی پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.

جام ملت های 2011 قطر – بازهم شکست برابر کره جنوبی

پانزدهمین دوره جام ملت های آسیا برای دومین بار به میزبانی قطر برگزار شد. قطر به عنوان میزبان، عراق، عربستان و کره جنوبی به عنوان 3 تیم اول دوره قبلی، هند، ازبکستان، سوریه، ایران، چین، ژاپن، بحرین، امارات، کره شمالی، استرالیا، کویت و اردن 16 تیم حاضر در این رقابت ها را تشکیل دادند. هدایت تیم ملی ایران در این مسابقات را افشین قطبی بر عهده داشت و در مرحله انتخابی موفق شد در گروهی که اردن، تایلند و سنگاپور حضور داشتند به عنوان تیم اول راهی قطر شود. در مرحله نهایی جام ملت های آسیا تیم ایران با تیم های عراق، کره شمالی و امارات هم گروه بود و به عنوان تیم اول راهی یک چهارم نهایی شد. در این مرحله کره جنوبی که دیگر به حریف سنتی ایران در این مسابقات تبدیل شده بود موفق شد با نتیجه یک بر صفر شاگردان قطبی را شکست دهد تا یک بار دیگر تیم ملی ناکام از صعود به مراحل بالاتر باشد.

افشین قطبی پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.

جام ملت های 2015 استرالیا – چشم آبی هم کاری از پیش نبرد

استرالیا در سومین دوره حضور خود در جام ملت های آسیا توانست میزبان شانزدهمین دوره این رقابت ها باشد. استرالیا، بحرین، چین، ایران، عراق، ژاپن، اردن، کویت، کره شمالی، عمان، فلسطین، قطر، عربستان، کره جنوبی، امارات و ازبکستان 16 تیم حاضر در این مسابقات بودند. تیم ایران با هدایت کارلوس کی روش پا به این مسابقات گذاشت و در گروهی که امارات، قطر و بحرین حضور داشتند به عنوان تیم اول راهی یک چهارم نهایی شد اما در مرحله یک چهارم نهایی پس از تساوی 3 به 3 با عراق در ضربات پنالتی با نتیجه 7 بر 6 شکست خورد.

کارلوس کی روش پس از ناکامی در این رقابت ها در تیم ملی ماندنی شد.

جام ملت های 2019 امارات – تراژدی دیدار با ژاپن

هفدهمین دوره جام ملت های آسیا به میزبانی امارات برگزار شد. هدایت تیم ملی ایران باز هم بر عهده کارلوس کی روش پرتغالی بود و برای نخستین بار این رقابت ها با حضور 24 تیم برگزار شد. تیم ملی ایران در مرحله گروهی با عراق، ویتنام و یمن هم گروه بود و پس از صدرنشینی در گروه به دور یک چهارم نهایی راه پیدا کرد. در این مسابقات برای نخستین بار پس از مرحله گروهی تیم ها به جای مرحله یک چهارم نهایی وارد مرحله یک هشتم نهایی شدند. ایران در این مرحله با نتیجه 2 بر صفر عمان را شکست داد. در مرحله یک چهارم نهایی شاگردان «کی روش» موفق شدند با نتیجه 3 بر صفر چین را شکست دهند اما تراژدی تیم ملی در دیدار برابر ژاپن رقم خورد. جایی که ملی پوشان ایران شروع بسیار خوبی داشتند اما به واسطه اشتباه خط دفاعی در شنیدن سوت داور همگی برای چند ثانیه مکث کردند و همین کافی بود تا مهاجمان ژاپن از فرصت استفاده کنند و دروازه علیرضا بیرانوند باز شود. پس از این گل شاکله تیم ملی به هم ریخت و این دیدار در نهایت با نتیجه 3 بر صفر به سود ژاپن به پایان رسید.

کارلوس کی روش پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.

257 251